Lời Tự Tình Trong Thi Nhạc

Lời Tự Tình Trong Thi Nhạc
Vương Trùng Dương


Tự nghìn xưa thi ca và âm nhạc đã thể hiện tiếng nói mang niềm rung cảm dạt dào, sâu đậm của con tim. Ngôn ngữ thi nhạc tuy ngắn gọn nhưng đã truyền đạt được tâm tư, tình cảm, tâm tình dâng hiến cho nhau trong trái tim, trong cuộc sống con người. Nếu tình yêu là chiếc cầu thì tình tự là nhịp cầu nối kết với nhau và, tiếng nói yêu đương khởi đi qua lời tự tình. Theo thần thoại Hy Lạp, trong chín vị thần nữ thì năm vị thần chiếm ngự thi ca mà ba vị chi phối nguồn tình ái, lãng mạn, trữ tình... Vì vậy, ngôn ngữ của thi ca dễ được cảm nhận, dễ dàng bày tỏ. Và, khi ngôn ngữ đó có vần điệu, mang âm hưởng trầm bổng, nó dễ dàng đi vào cung bậc, ru thế nhân vào suối nguồn âm thanh.
Khuynh hướng lãng mạn được hình thành ở Âu Châu vào thế kỷ XVIII được đề cao về sự thăng hoa tình cảm và trí tưởng trong sáng tạo nghệ thuật. Ðem thực tại từ cuộc sống, tình cảm cá nhân tô điểm bởi mộng mơ, bày tỏ tiếng nói trung thực của trái tim ra khỏi khuôn phép bị trói buộc từ thuở xa xưa. Từ đó văn học nghệ thuật nói chung, thi ca và âm nhạc nói riêng đã tạo ảnh hưởng sâu rộng đến khắp nơi. Những khuôn mặt lớn trong thi ca như Chateaubriand, Lamartine, Alfred de Musset, Alfred de Vigny, Victor Hugo, Avers... Và, những nhạc sĩ tài danh như Wolfgang A. Mozart, Robert Schumann, F. Schubert, Carl M.V Weber, Felix Mendelssohn, Hector Berlioz, Claude Debusy, G. Bizet, R. Wagner, Franz Liszt, F. Chopin, J. Brahms... gieo thi hứng và hồn nhạc chu du bốn phương.
Vào tiền bán thế kỷ XX, không khí lãng mạn trữ tình được du nhập vào Việt Nam tạo dựng khung trời mới trong thi ca và nét nhạc trữ tình trong bước khởi đầu nền tân nhạc được đánh dấu vào thời tiền chiến. Qua năm tháng, dần đà trải rộng trên đất nước, ảnh hưởng mạnh mẽ cho đến nay.
Tình yêu, trái tim và ngôn ngữ thi nhạc được thổ lộ, dàn trải qua tâm sự, nỗi niềm đôi lứa, ảnh hưởng từ làn gió mới Tây phương được du nhập vào đất nước.
Nhiều khuôn mặt sáng tạo trong thi ca và âm nhạc đã tô điểm trong vườn hoa Văn học Nghệ thuật qua dòng thơ và ý nhạc trữ tình đã vượt thời gian và không gian trong cơn thăng trầm của lịch sử. Có người tự trói buộc, vong thân, chối bỏ thời hoa mộng với con tim nhưng tác phẩm nghệ thuật vẫn là chứng tích của thời kỳ phát triển trong buổi bình minh. Có người được sống trong bầu trời tự do để tiếp nối niềm rung cảm sâu xa của con tim để làm cho vườn hoa nghệ thuật càng thêm phong phú.
Theo dòng thời gian và theo tiếng vọng của con tim trong tình yêu, lời tự tình được bàng bạc thể hiện qua thi nhạc:
Nhà thơ Hồ Dzếnh mở cửa với lời tỏ:
“Em ạ, lòng tôi, tôi ngỡ đâu
Ðã dâng em hết buổi ban đầu;
Trời xưa huyễn mộng màu hoa nắng
Trong thoáng thơ vàng, len ý đau ...”

Xuân Diệu đa tình, đa cảm với Tương Tư Chiều:
“Bữa nay lạnh mặt trời đi ngủ sớm
Anh nhớ em, em hỡi! Anh nhớ em ...
... Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh.
Anh nhớ em, anh nhớ lắm! Em ơi”.

Lưu Trọng Lư trong phong trào thơ mới không còn rụt rè, bộc lộ cụ thể với Giang Hồ:
“Hãy nhích lại đưa tay ta nắm
Hãy buông ra đằm thắm nhìn nhau
Rồi trong những phút giây lâu
Mắt sầu gợn sóng, lòng đau rộn tình”.

Và, hình ảnh đó được bắt gặp ở Vũ Hoàng Chương, nhà thơ phiêu lãng trong men rượu và men tình trong bài Quên
“Ðã hẹn với em rồi; Không tưởng tiếc
Quãng đời xưa, không than khóc gì đâu!
Hãy buông lại gần đây làn tóc biếc
Rát gần đây, gần nữa, cặp môi nâu”.

Nhà thơ Hàn Mặc Tử, con người mang nhiều bất hạnh trong cuộc sống, đã bày tỏ trong Âm Thầm:
“Em có ngờ đâu trong những đêm
Trăng ngà giải bóng mặt hồ êm
Anh đi thơ thẩn như ngây dại
Hứng lấy hương nồng trong áo em”

Cùng thời điểm và cũng bạn thơ với nhau, Bích Khê tỏ tình qua Tỳ Bà:
“Yêu nàng bao nhiêu trong lòng tôi
Yêu nàng bao nhiêu trên đôi môi
Ðâu tìm đào nguyên cho xa xôi
Ðào nguyên trong lòng nàng đây thôi”

Một trong những bài thơ tuyệt vời trở thành thân quen thời tiến chiến và được nhắc mãi đến mai sau như Tống Biệt Hành, thơ của Thâm Tâm:
“Ðưa người, ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?”.

Lời tự tình cho nhau không chỉ dành riêng phái nam mà ở nữ giới. Từ thời tiến chiến, T.T.Kh bày tỏ tâm trạng của mình với người tình:
Tôi vẫn đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẻo của chồng tôi
Mà từng thu chết, từng thu chết
Vẫn giấu trong tim bóng một người
(Hai Sắc Hoa Ti Gôn)

Nhà thơ Minh Đức Hoài Trinh mang mối tình ngang trái bởi: “Anh còn sống là mình còn xa cách - Vì cuộc đời hay ghét kẻ yêu nhau” và, mong được trọn vẹn với hình ảnh người yêu:
“Anh chết đi để cho mình gặp lại
Trong giấc mơ anh sẽ đế tìm em
Em sẽ siết anh trong vòng tay và mãi mãi
Ngạo với thời gian , ánh sáng và hương đêm”
(Tình Chúng Mình Sẽ Được Vẽ Lên Tranh)

Nhà thơ Ngọc Tuyết, qua 3 thi phẩm Giọt Ðầy Giọt Vơi, Lá Trở và Sang Mùa, mang tâm sự của mình để dàn trải với tha nhân. Và, lời tự tình với người tình phương trời vô định, nỗi nhớ mong được bày tỏ:
“có một ngày biển không còn sóng
có một ngày, ngày không có bình minh
có một ngày trời không còn gió lộng
có một ngày đất vắng màu xanh
có một ngày bốn mùa không còn nữa
đó là ngày em sẽ… thôi nhớ anh!”.
(Nếu Có...)

Và, nhà thơ Hoàng Trúc Ly với hình ảnh nhớ mong người yêu:
“Ta đến bên nhau sao chùng bước mỏi
Lời sắp xé môi sao bỗng nghẹn lời
Anh nhớ em: núi cao càng hiu hắt
Anh thương em: máu vọt bốn phương trời...”
(Gặp Người Em)

Có muôn vàn bài thơ, có hàng trăm tình khúc đã đi vào trái tim giới thưởng ngoạn qua bao năm tháng, âm nhạc là nghệ thuật dễ truyền đạt nhất từ trái tim sáng tạo đến trái tim thưởng thức. Ở đó, lời tự tình như sự mê hoặc lôi cuốn hấp dẫn, điển hình với:
Ca khúc Ðừng Xa Nhau của Phạm Duy:
“Ðừng xa nhau! Ðừng quên nhau!
Ðừng rẻ khúc tình nghèo
Ðừng chia nhau nỗi vui, niềm đau
... Ðừng im hơi đắng cay rời nhau”

Dòng thơ của khuôn mặt sớm đa tình Hoàng Cầm trong tuổi ấu thơ, nòi tình đó vẫn còn nóng bỏng cho đến tuổi già với Tình Cầm, được Phạm Duy phổ thành ca khúc:
“Nếu anh còn trẻ như năm cũ
Quyết đón em về sống với anh
Rồi những chiều vàng phơ phất lại
Anh đàn, em hát níu xuân xanh”

Quang Dũng nổi tiếng với dòng thơ đầy hào khí và lãng mạn ở thập niên 40, bài Ðôi Mắt Người Sơn Tây qua dòng nhạc của Phạm Ðình Chương làm sống lại tên tuổi của Quang Dũng khi ở bên kia vỹ tuyến:
“Vừng trán em vương trời quê hương
Mắt em dìu dịu buồn Tây phương
Tôi thấy xứ Ðoài mây trắng lắm
Em có bao giờ em nhớ thương”

Ca khúc Mộng Dưới Hoa của Phạm Ðình Chương được phổ rất tuyệt qua dòng thơ trong bài Tự Tình Dưới Hoa của Ðinh Hùng:
“Nếu bước chân ngà có mỏi,
Xin em dựa sát lòng anh.
Ta đi vào tận rừng xanh
Vớt cánh dong vàng bên suối”

Bài thơ Cần Thiết của Nguyên Sa, Song Ngọc phổ nhạc:
“Không có anh lấy ai đua em đi học về
Lấy ai viết thơ cho em mang vào lớp học
Ai lau nước mắt cho em ngồi khóc
Ai đưa em đi chơi trong chiều mưa”

Anh Bằng dựa vào ý thơ viết thành ca khúc Nếu Vắng Anh:
“Nếu vắng anh, ai dìu em đi chơi trong chiều lộng gió
Nếu vắng anh, ai đợi chờ em khi sương mờ nẻo phố
Nếu vắng anh, ai đón em khi tan trường về
Kề bóng em ven sông chiều chiều, gọi tên người yêu”

Mang hình ảnh lãng mạn ở Pháp, giữa thập niên 50, thơ Nguyên Sa được xem như những trang thư cho tình yêu cho tuổi trẻ, Paris Có Gì Lạ Không Em được Ngô Thụy Miên phổ nhạc:
“Anh sẽ cầm lấy đôi bàn tay
Tóc em anh sẽ gọi là mây
Ngày sau hai đứa mình xa cách
Anh vẫn được nhìn mây trắng bay”

Ngô Thụy Miên đem vào cung bậc chất ngất yêu thương trong Tháng Sáu Trời Mưa, thơ Nguyên Sa:
“Anh sẽ vuốt tóc em cho đêm khuya tròn giấc
Anh sẽ nâng tay em cho ngọc sát vào môi
Anh sẽ nói thầm như gió thoảng trên vai
Anh sẽ nhớ suốt đời mưa tháng sáu”

Hoàng Thanh Tâm phổ thành ca khúc bài thơ trên và tô điểm thêm:
“Mình dựa vào nhau cho thuyền ghé bến
Sưởi ấm đời nhau bằng những môi hôn
Mình cầm tay nhau nghe tình dâng sóng vỗ
Hãy biến cuộc đời bằng những tối tân hôn”

Du Tử Lê đến với thơ tình từ thập niên 60, và trở thành khuôn mặt tên tuổi nơi hải ngoại. Với Du Tử Lê, ngôn ngữ, tình yêu là lẽ sống mầu nhiệm trong sáng tạo nghệ thuật. Với Hiến Chương Tình Yêu, thơ Du Tử Lê, “còn lời đường mật nào hay hơn, quyến rũ hơn”? được Nguyên Bích viết thành nhạc phẩm:
“Khi em lạnh tôi biến thành ngọn lửa
Ðốt yêu thương than nóng hực ân tình
Cả nghìn chương chỉ chép chuyện đôi ta
Khi em viết tôi biến thành giấy bút”.

Chàng Du Tử nòi tình nầy ru tình nhân qua Một đời Ðể Nhớ, nhạc của Song Ngọc
“Chỉ nhớ người thôi đủ hết đời
Buổi chiều chăn gối thiếu hơi ai
Em đi để lại hồn thơ dại
Tôi vó câu buồn sâu sớm mai”

Bên cạnh Song Ngọc, Trần Duy Ðức phổ thành ca khúc Chỉ Nhớ người Thôi Ðủ hết Ðời

Từ nơi xa xôi, Thái Tú Hạp ngỏ lời thăm hỏi qua Chiều Nhớ Hoàng Thành, Khúc Lan đem dòng thơ vào nét nhạc:
“Em vẫn giữ bài thơ trong chiếc nón
Dù cho đời mưa nắng đuc Kim Luông
Mưa có buồn trên đôi bờ thương bạc
Em vẫn còn thắp lửa đợi chờ anh?”

Những dòng thơ trong bài Ma Soeur của Nguyễn Tất Nhiên được Phạm Duy đưa vào cung bậc làm thăng hoa tình yêu giữa tâm hồn lãng tử với người tình bé nhỏ qua ca khúc Em Hiền Như Ma Soeur:
“Ta nhờ em ru ta
Hãy ru tên vô đạo
Hãy ru tên khờ khạo
Em yêu nầy em yêu”

Bài thơ Tình Tự của Huy Cận lại mang tâm trạng của người yêu:
“Lòng em nhớ lòng anh từ vạn kỷ
Gặp hôm nay nhưng hẹn đã ngàn xưa
Yêu giữa đời mà hồn ở trong mơ
Tình rộng quá, đời không biên giới nữa”.

Khép lại bài viết qua ca khúc Tình Tự Mùa Xuân của Từ Công Phụng:
“Em, lại đây với anh
ngồi đây với anh
trong cuộc đời này
nghe thời gian lướt qua
mùa xuân khẽ sang
chừng như không gian đang sưởi ấm những giọt tình nồng...

... Ðã qua đi ngày tháng uá môi sầu nhớ tình người buồn tênh...
Em chút giọt lệ ấm, khóc mừng một ngày hạnh phúc miên man...”

Ngày nay, ở hải ngoại rất nhiều bài thơ được phổ thành ca khúc, nhiều phạt phẩm nói lên tiếng nói của con tim đầy ngọt ngào yêu thương để chia xẻ, an ủi vỗ về cho nhau trong tháng ngày lưu lạc, trong cuộc sống tha hương. Từ nghìn xưa cho đến nay, từ Ðông sang Tây, ngôn ngữ tình yêu không có gì thay đổi, không có gì khác lạ, nếu có, chỉ thay đổi từ rụt rè, e ấp sang dạn dĩ, táo bạo, từ lời lẻ bóng gió, ẩn dụ, nên thơ sang gợi dục, cuồng nhiệt, đam mê... Lời tự tình có khi chứa đựng sự đường mật, lừa dối, quyến rũ, ru ngủ để lôi kéo đối tượng vào vòng tay ân tình nhưng vẫn là nhịp cầu trao đổi để làm đẹp lòng nhau, dù biết lọc lừa nhưng có còn hơn không! Nghệ sĩ sáng tạo cho tâm sự của mình cho tha nhân, và không có gì đẹp bằng mượn nó để tỏ bày từ tiếng vọng trái tim.