Hương cau

Hương cau Thứ bảy, 27/02/2010 20 giờ 47 GMT+7
Truyện ngắn: TRẦN XUÂN THỤY
“Cau là biểu tượng của làng quê. Người trồng cau là người giữ hồn quê”. Nội tôi hay nói về cây cau độc nhất ở cổng nhà tôi. Câu nói của nội như đã chạm khắc vào óc tôi từ thời thơ ấu khiến tôi nhớ mãi.
“Thế giới thần tiên” của tôi ngày ấy là ngôi nhà nhỏ và vuông sân có cây cau nội trồng. Nội thường bế tôi lại bên cây cau, nói: “Cháu ông mau lớn, đứng thẳng người như cây cau, học giỏi để đem lại tiếng thơm cho ông”. Tôi ngây thơ hỏi: “Vậy cây cau có đem lại tiếng thơm cho nội không?”. Nội cười: “Có. Khi cau ra hoa sẽ để lại hương thơm cho nội, cho cu Bảo, cho cả cha mẹ nữa”.
Khi tôi đã đi học, thỉnh thoảng vào những đêm trăng hay những buổi bình minh nội chỉ cho tôi biết ngắm vẻ đẹp của ngọn cau in lên nền trời: “Vẻ đẹp của thiên nhiên luôn khơi dậy, nuôi dưỡng tâm hồn con người. Ta không có điều kiện để đi đây đi đó thưởng ngoạn thì hãy bằng lòng với vẻ đẹp mà ta phát hiện ở quanh ta. Người biết tự tìm kiếm hay biết tự tạo ra vẻ đẹp là người có lòng nhân. Cháu nên ghi nhớ”.
Một buổi sáng thức dậy sớm để tập thể dục, tôi ngạc nhiên nghe một mùi hương loang khắp không gian. Tôi có ý kiếm tìm mùi hương ấy ở đâu ra thì nội tôi nói: “Cau đã đem lại hương thơm cho ông, cho cháu đấy!”. Tôi nhìn lên ngọn cau: một buồng hoa cau với những nhánh mang hình rong sụn, mút đầu mỗi nhánh là một hoa cau bé tí tỏa ra mùi hương... Từ đó, hương cau thấm đẫm hồn tôi. Tôi và cây cau lớn lên trong tình thương yêu, chăm sóc của nội. Khi có dịp đi đâu xa vài ngày thì cây cau nội trồng là một trong những nỗi nhớ nhớ về quê nhà.
Tôi vào bộ đội. Nỗi nhớ về hương cau ở nhà cứ day dứt mãi trong tôi. Mỗi lần về phép tôi đều leo lên ngọn cau để ngắt vài hoa bỏ vào túi ni lông mang về đơn vị. Một lần về phép thì có cô bạn hàng xóm đến nhà, thay vì đem túi hoa cau về đơn vị thì xui khiến thế nào tôi lại tặng cho cô bạn: “Tặng bạn. Hoa cau của lính đấy”... Xuất ngũ, tôi về lại nhà và trẩy buồng cau từ cây cau nội trồng để tôi và cô bạn hàng xóm nên duyên chồng vợ. Hương cau không những cho tôi tinh thần sảng khoái mỗi sớm mai thức dậy mà còn cho tôi hạnh phúc.
***
Tháng Chạp năm ấy, quê tôi nhộn nhịp khác thường. Xã tôi sắp được thắp sáng bởi lưới điện quốc gia. Những hộ dân ven đường có đường dây điện đi qua được vận động phải đốn bỏ hoặc chặt ngang thân các loại cây nằm torng hành lang bảo vệ. Cây cau nội tôi trồng mang “bản án” treo lơ lửng vì nằm trong diện phải đốn...



Những ngày ấy nội tôi buồn hẳn, ít nói và hay cáu gắt. Tôi cũng buồn lây với nội. Dù sao cây cau cũng ghi dấu trong tôi nhiều kỷ niệm. Trí tưởng tượng của tôi vẽ ra cảnh những đường dây điện chạy thế cho ngọn cau cao vút thì có gì đẹp? Nhưng kinh tế phát triển, đòi hỏi con người phải hy sinh những lợi ích tinh thần riêng để đổi lấy những lợi ích vật chất cần thiết cho cái chung. Tuy rằng khó có thể nói cái nào cần thiết hơn cái nào.
Nhưng cuối cùng thì đường dây điện nằm ở phía bên kia đường. Cây cau nội trồng vẫn tỏa hương thơm mỗi mùa hoa nở. Nội vui vô cùng. Nội thường ra đứng bên cây cau, ngửa mặt nhìn lên ngọn, bàn tay nhăn nheo vỗ vỗ vào thân cau, nói: “Thoát nạn rồi nghen cau!”.
Tối 30 Tết, người dân quê tôi hồi hộp đón chờ sự kiện trọng đại... Bỗng màn đêm bừng sáng. Tiếng reo mừng vang dội. Ôi! Quê tôi lịch sử đã mở ra trang mới!
Trong ánh điện sáng choang nội khóc. Nước mắt người già không nhiều, chỉ lưng chừng gò má. Gia đình tôi tụ lại chung quanh nội. Nội lại cười, nói: “Mừng quá nên chảy nước mắt ấy mà. Sống trên đất quê hơn tám mươi năm rồi, bây giờ mới thấy ánh điện sáng trưng trong nhà mình”. Nội xoa tóc tôi như ngày tôi còn bé: “Đời cháu rồi sẽ hết tối tăm như ông với cha cháu”. “Vậy mà ba...”. Ba tôi im bặt bởi cái níu tay ra hiệu của mẹ tôi. Niềm vui đang dâng trào bỗng chùng xuống trong giây lát. Tôi nhìn bóng đèn điện tỏa sáng, miên man nghĩ: rồi mai đây biết có ai còn nhớ đến ngọn đèn dầu tù mù một thời?
***
Đường giao thông quê tôi được nâng cấp, trải nhựa. Những con đường được mở rộng về phía không có trụ điện để giảm chi phí. Sân nhà tôi cũng phải mất vài ba mét. Vậy là lần này cây cau nội trồng không còn đất sống!
Dọc theo rìa đường, những hộ dân đã tự nguyện đốn hạ cây cối để kịp tiến độ thi công còn cây cau nhà tôi vẫn khoe mình trong nắng gió. Người ta chưa thúc chặt vội bởi chặt cau chỉ vài nhát rựa là xong. Trong gia đình tôi đang có trận bão ngầm. Từ kinh nghiệm lần trước, bây giờ ba mẹ tôi không đá động gì đến việc đốn hạ cây cau, chủ ý để nội nhìn những gia đình khác rồi tự quyết định. Mẹ tôi nói với ba: “Hạ cây cau thì anh và thằng Bảo không được đụng vào. Vác rựa chặt cau là chặt vào lòng ba đó. Cứ để người khác làm, ba đỡ đau lòng”. Mẹ tưởng nội ngủ không nghe. Nhưng mắt người già ngủ mà tai vẫn thức. Nội nói: “Ba cảm ơn các con đã biết nghĩ đến ba. Quả thật ba không đành lòng nhìn con cháu mình hạ cây cau. Thôi để anh em người ta làm vậy... Sao hương cau mùa này thơm quá!...”.
Nội nói vậy nhưng nội vẫn buồn. Nội cứ nằm dựa trên ghế lưới ngoài hiên nhà chong mắt nhìn lên ngọn cau đong đưa trong gió. Nội vốn ít ngủ, bây giờ thì hầu như nội thức hẳn. Mỗi đêm, vài lần, nội lấy đèn pin rọi lên ngọn cau. Nội kiểm tra sự tồn tại của cây cau hay gửi gắm một điều gì?...
Tôi thương nội đến thắt lòng. Tự hỏi với một cái cây mà nội như vậy thì với con người nội yêu quý biết bao. Tôi tự thấy tình cảm của tôi giống nội và cả ba tôi nữa – cái tình cảm ấy cũng truyền từ trái tim nội. Nhưng cha tôi rồi đến thời tôi là những người trẻ hơn, nhịp sống hối hả ồn ả hơn. Nếu có phút giây nào đó xao lòng thì cũng thoáng qua mau. Chúng tôi đã chịu ảnh hưởng của đô thị hóa đến tận cùng ngỏ ngách của đời sống tình cảm.
***
Ngày mai cây cau bị đốn. Gia đình tôi lo cho nội nên muốn đưa nội đi thăm bà con ít ngày với dụng ý để nội khỏi nhìn thấy. Nhưng sự tính toán con cháu không qua được người già trong nhà. Nội biết hết. Nội nói: “Các con khỏi phải cần khéo bày như thế. Ba còn sống nhiều năm nữa để đi thăm bà con, để thấy quê mình đổi mới hơn xưa... Phải chia tay với những gì thân thiết quả thật rất đau lòng. Nhưng chúng ta cũng phải biết hy sinh cho cuộc đời được tốt đẹp, có ý nghĩa hơn... Cây cau tự tay ba trồng thì ba muốn được nhìn thấy nó chết như thế nào. Các con khỏi phải lo cho ba”. Thật bất ngờ! Cả gia đình tôi cứ nhìn nội...
Cây cau được đốn hạ. Thân cau để xẻ rui mè, tàu cau phơi khô bó chổi, buồng hoa cau được nội đem cất trong nhà. Việc đốn hạ cây cau suốt từ đầu đến cuối, nội đứng nhìn và chỉ bảo cho mọi người rất bình thường. Nhưng tôi thấy trong giọng nói rành rọt, cử chỉ dứt khoát, lời nói gãy gọn của nội khác với thường ngày.
Cảnh quan trước nhà tôi đã thay đổi bởi con đường mới – mặt đường rộng rãi tráng nhựa phẳng lì. Khi con đường được thi công, mươi lần nội ra đứng xem, góp chuyện với mọi người về lợi ích mà con đường sẽ mang lại. Còn thì hằng ngày nội nằm trên ghế lưới, nhìn lên khoảng không trước đây có ngọn cau đong đưa. Tay nội cầm nhành hoa cau khô quắt đưa lên mũi như kiếm tìm một làn hương...