Kỹ nghệ từ thiện

Hằng Tâm nên Hằng Sản
Việt Long & Nguyễn Xuân Nghĩa, RFA
2011-02-02
"Kinh tế học là một khoa u ám", người ta thường nói vậy có lẽ vì chỉ để ý đến vấn đề kinh tế khô khan khi gặp khó khăn kinh tế. Vào dịp Tết Tân Mão, mục Diễn đàn Kinh tế bèn yêu cầu nhà tư vấn kinh tế Nguyễn Xuân Nghĩa trình bày một đề tài kinh tế vui tươi nhẹ nhàng mà không kém phần bổ ích.

AFP
Thủ tướng Ấn Độ (phải), cô Melinda Gate (giữa) và ông Bill Gates (trái) tại New Delhi hôm 7-12-2005. AFP

Kỹ nghệ từ thiện
Việt Long: Xin kính chào ông Nguyễn Xuân Nghĩa. Chương trình của chúng ta phát thanh vào ngày cuối của năm Canh Dần khi mọi người háo hức chờ đón năm Tân Mão và chuẩn bị ăn Tết với nhiều hy vọng và hứng khởi. Vì vậy, chúng tôi đề nghị ông trình bày cho quý thính giả của chúng ta một đề tài kinh tế mà vui tươi. Ông nghĩ sao?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ đến một đề tài lạ và.. có hậu! Ta cứ cho rằng kinh tế học là khoa u ám mà chương trình của chúng ta lại có truyền thống cảnh báo chuyện u ám về kinh tế để cùng tránh nên tôi thấy nếu thay đổi không khí thì cũng hay! Và theo thói quen ưa nói tới những nghịch lý, tôi xin trình bày một nghịch lý ít ai lý tới, đó là "kỹ nghệ từ thiện" của Hoa Kỳ!
Việt Long: "Kỹ nghệ từ thiện"! Đúng là ông ưa gợi trí tò mò của thính giả. Và nhờ ông giải thích ngay thế nào là "kỹ nghệ từ thiện".
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Thiên hạ cứ nói đến sự cấu kết giữa chính giới với các doanh nghiệp sản xuất chiến cụ bằng chữ "kỹ nghệ chiến tranh" xuất phát từ lời phát biểu của Tổng thống Dwight Eisenhower, vốn là Thống tướng năm sao của Quân lực Hoa Kỳ. Đấy là sự lầm lẫn vì sau hai nhiệm kỳ Tổng thống, trong bài diễn văn giã từ cách đây đúng nửa thế kỷ, Eisenhower cảnh báo quốc dân về nguy cơ cấu kết mờ ám trong thủ tục chuẩn chi giữa quốc hội với các doanh nghiệp quốc phòng.
Từ đó nhiều người có ấn tượng sai là kỹ nghệ chiến tranh hay bọn lái súng mới chi phối các quyết định chính trị tại Mỹ và nghĩ rằng "kỹ nghệ chiến tranh" này có thế lực mạnh nhất trong xã hội. Thật ra, tại Hoa Kỳ, kỹ nghệ lớn nhất, chi nhiều tiền và có ảnh hưởng nhất trong xã hội Mỹ chính là "kỹ nghệ từ thiện!"
Nhiều người có ấn tượng sai là kỹ nghệ chiến tranh hay bọn lái súng mới chi phối các quyết định chính trị tại Mỹ và nghĩ rằng "kỹ nghệ chiến tranh" này có thế lực mạnh nhất trong xã hội. Thật ra, tại Hoa Kỳ, kỹ nghệ lớn nhất, chi nhiều tiền và có ảnh hưởng nhất trong xã hội Mỹ chính là "kỹ nghệ từ thiện!"
- Trên thế giới, Mỹ là nơi mà hoạt động từ thiện đã thành kỹ nghệ nhờ sự đóng góp rất lớn của người dân, coi như là nhiều nhất địa cầu vì lên tới 300 tỷ đô la, còn nhiều hơn tiền mua súng! Thật ra, Hoa Kỳ là nơi mà tinh thần hằng tâm, là thiện chí cứu giúp, đã là một thuộc tính từ thời lập quốc. Nghịch lý ở đây là nước tư bản có ngân sách quốc phòng lớn nhất thật ra lại là một quốc gia hằng tâm! Biết đâu là vì hằng tâm mà thành hằng sản, nhờ có lòng mà cũng có tiền!
Việt Long: - Ông nói đến lòng từ thiện hay hằng tâm là một thuộc tính của dân Mỹ từ thời lập quốc, thì vui lòng trình bày cho thấy chuyện ấy diễn tiến thế nào?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Trong thế giới hiện đại, Hoa Kỳ là quốc gia duy nhất thành hình từ... "thuyền nhân", những kẻ phải bỏ xứ ra đi để tìm tự do và thời đó thì phải đi bằng thuyền. Đa số di dân đến từ Âu Châu vào thuở ban đầu là những người trốn tránh nạn bách hại tôn giáo và vượt trùng dương trong điều kiện gian nguy.
Họ chỉ có niềm tin vào Thượng Đế ở trên đầu và tình liên đới của giữa người tỵ nạn với nhau. Hai tinh thần đó đã keo sơn làm một, có thể ban đầu là do giáo lý Tin Lành. Vì vậy, dân Mỹ sùng đạo và sẵn sàng giúp nhau, là hai đặc tính nguyên sơ.
Họ chỉ có niềm tin vào Thượng Đế ở trên đầu và tình liên đới của giữa người tỵ nạn với nhau. Hai tinh thần đó đã keo sơn làm một, có thể ban đầu là do giáo lý Tin Lành. Vì vậy, dân Mỹ sùng đạo và sẵn sàng giúp nhau, là hai đặc tính nguyên sơ.
- Từ đầu thế kỷ 17, nạn dân đặt chân lên "Tân thế giới" viết ra hiến chương như vậy. Việc ba vùng đất mới mà họ lập ra, là

Tỷ phú Mark Zuckerberg 26 tuổi, một sáng lập viên và Tổng quản trị CEO của mạng lưới xã hội Facebook
Massachusetts, Pennsylvania và Virginia, có tên là "Thịnh vượng chung" cũng hàm ý đó. Sau đấy, tinh thần liên đới này thể hiện ở một lý tưởng rất Mỹ - không hẳn là Âu Châu - rằng ta được sinh ra là để làm việc thiện. Việc thiện ấy có góp phần phát triển cộng đồng và xây dựng quốc gia sau khi dân Mỹ giành được nền độc lập.
Các Sáng viện không chỉ phục vụ trong nước
Việt Long: - Thế rồi từ lý tưởng nguyên thủy đó, dân Mỹ đã xoay trở và tiến hoá thế nào qua tiến trình công nghiệp hoá và trở thành đệ nhất siêu cường toàn cầu như ta thấy ngày nay? Họ duy trì đức tính ông gọi là hằng tâm đó như thế nào?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Trước tiên, ta không quên quy luật phổ biến trong mọi xã hội cổ kim, đó là nhà nước không có phương tiện cho một nền giáo dục quốc doanh! Trường tư thục là hiện tượng tất yếu về kinh tế và cần thiết về xã hội. Từ Khổng tử đến các thầy đồ của ta cũng đều là người mà ta gọi là "mở trường tư thục". Tại Hoa Kỳ, nạn dân, rồi di dân, rồi lớp người tiên phong mở nước đều chung góp công sức để mở trường tư sau khi lập nhà thờ.
Các hội thiện đầu tiên lập ra đều chú ý trước hết đến tín ngưỡng và giáo dục. Sinh hoạt đó ảnh hưởng đến nếp suy tư của người đi sau. Khi đã thành tài hay thành công, người ta tiếp tục truyền thống đó. Các Đại học tư có uy tín nhất Hoa Kỳ ngày nay đều duy trì được hoạt động giáo dục và nghiên cứu chính là nhờ sự yểm trợ của những người hằng tâm, của tư nhân tự nguyện chung góp.
Trường tư thục là hiện tượng tất yếu về kinh tế và cần thiết về xã hội. Từ Khổng tử đến các thầy đồ của ta cũng đều là người mà ta gọi là "mở trường tư thục". Tại Hoa Kỳ, nạn dân, rồi di dân, rồi lớp người tiên phong mở nước đều chung góp công sức để mở trường tư sau khi lập nhà thờ.
- Ngày nay, nhìn rộng ra sinh hoạt đa diện của một xã hội tiên tiến, ta thấy các hội thiện có mặt trong mọi lãnh vực. Tôi xin lược kê ít cả chục lãnh vực như cứu người cùng khốn, xây dựng cộng đồng, bảo vệ hòa khí gia đình, phát triển giáo dục, đào tạo và khoa học, yểm trợ y tế, sức khoẻ, giải trừ óc kỳ thị, phát huy dân quyền và nhân quyền, cổ súy tinh thần sáng tạo và khai phá nghệ thuật, v.v...
- Các gia đình giàu có hay các doanh nghiệp thì lập ra "Sáng viện", hay Foundations, để duy trì việc đó một cách hợp pháp, có kỷ cương và hiệu năng. Nhiều hội từ thiện thì quyên góp tiền bạc hay công sức của các cá nhân có thiện chí và còn thuê người nghiên cứu về phương pháp huy động và sử dụng sao cho hữu hiệu nhất. Vì vậy nều có nói đến một kỹ nghệ thì cũng không sai!
Việt Long: Ông nhắc đến các "Sáng viện" hay "sáng hội" thì có lẽ thính giả nhớ đến Ford Foundation hay Rockefeller Foundation là những cơ sở nổi tiếng toàn cầu. Song song cũng có các hội thiện chuyên nghiên cứu nào là về bệnh ung thư, bệnh tim, về cải thiện môi trường, cứu trợ thiếu nhi...
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Hoặc cứu giúp thuyền nhân tỵ nạn năm xưa, như hội USCC, Catholic Charities, mà nhiều người Việt mình không quên được. Hoặc nổi tiếng nhất gần đây là Sáng viện của vợ chồng tỷ phú Bill Gates, gọi là Bill & Melinda Gates Foundation.
- Một khía cạnh khác đáng chú ý là các hội thiện của Hoa Kỳ không chỉ phục vụ xã hội Mỹ mà còn bung ra khắp thế giới, đưa tiền và người đến những vùng xa lạ cần được cứu giúp. Thực tế thì tư nhân Mỹ trợ giúp các nước còn nhiều hơn ngân sách viện trợ của chính phủ.
- Về quy chế bên trong, ta chú ý đến mấy chuyện sau đây. Thứ nhất, Hoa Kỳ có quy chế pháp lý cho hội vô vụ lợi, lập ra không vì mục tiêu kinh doanh, có khi là vì mục tiêu tư tưởng như nghiên cứu hoặc đề cao một lý luận nào đó. Trong loại hội vô vụ lợi mới có các cơ sở theo đuổi mục tiêu công ích, là thực hiện những việc có lợi ích công cộng, đó là các hội từ thiện ta muốn nói tới.
Một khía cạnh khác đáng chú ý là các hội thiện của Hoa Kỳ không chỉ phục vụ xã hội Mỹ mà còn bung ra khắp thế giới, đưa tiền và người đến những vùng xa lạ cần được cứu giúp. Thực tế thì tư nhân Mỹ trợ giúp các nước còn nhiều hơn ngân sách viện trợ của chính phủ.
- Trong loại hội từ thiện thì các Sáng viện chủ yếu cấp phát ngân khoản tặng dữ, thường rất lớn, để thực hiện một số chương trình dự án nằm trong tôn chỉ của viện. Song song, ta có loại hội không cung cấp tiền mà lại trực tiếp thực hiện việc công ích. Họ có thể quyên góp tiền hoạt động từ các Sáng viện hay từ các cá nhân. Nói chung, các cơ sở từ thiện này đều được miễn thuế và sống nhờ sự tin cậy của công chúng nên phải có sổ sách phân minh với nhà nước và với những người hằng tâm đã cho họ phương tiện.
Lòng từ tâm là yếu tố của thành công
Việt Long: Ông vừa nói đến khía cạnh được miễn thuế, thì chúng tôi được biết có nhiều ý kiến đặt vấn đề là liệu cái lòng từ tâm đó có thể che giấu một ẩn ý là để tránh thuế hay không?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi rất hiểu câu hỏi đó vì trong các xã hội lầm than phải chụp giựt thì ta dễ nghĩ đến chuyện như vậy. Nhưng khi bỏ tiền vào thùng phước sương trong chùa hay góp cho nhà thờ khi đi lễ thì mình đâu có đứng đòi biên nhận để còn khai với sở thuế? Phản ứng đó là tự nhiên từ cái tâm, từ tấm lòng.
Trong vụ suy trầm kinh tế vừa qua, giới bình dân Mỹ là những người bị thiệt nhất, mà họ vẫn chi tiền cho các hội thiện, và thành phần này không kỹ lưỡng đến độ gom lại ngần ấy biên nhận lắt nhắt để cuối năm khai thuế. Còn loại doanh gia tỷ phú như nhà đầu tư Warren Buffet, Bill Gates hoặc nghệ sĩ triệu phú như Michael Jackson hay Paul Newman từng bỏ ra nhiều tỷ hay cả trăm triệu thì cũng chẳng vì muốn tránh thuế. Họ suy nghĩ khác, có lẽ vì vậy mới lên tới đó.
Trong vụ suy trầm kinh tế vừa qua, giới bình dân Mỹ là những người bị thiệt nhất, mà họ vẫn chi tiền cho các hội thiện, và thành phần này không kỹ lưỡng đến độ gom lại ngần ấy biên nhận lắt nhắt để cuối năm khai thuế.
- Tôi lấy một thí dụ nổi tiếng là sau khi lập một sáng viện cực lớn, ông Gates tung chương trình vận động các tỷ phú chung tiền cho việc thiện, năm 2006 ông Buffett liền hưởng ứng với ngân khoản là 31 tỷ đô la. Gần đây, một thanh niên bỏ học đi kinh doanh và 26 tuổi đã làm chủ một sản nghiệp trị giá gần bảy tỷ đô la, đó là Mark Zuckerberg, một sáng lập viên và Tổng quản trị CEO của mạng lưới xã hội Facebook. Anh ta vừa nhận cho Sáng viện của Bill Gates ít ra là vài tỷ. Với những người đó, thuế khóa có thể chỉ là chuyện vặt mà nhân viên phải giải quyết cho họ.
Việt Long: Thưa ông, tương quan của các hội thiện ấy với chính quyền hay chính trị ở tại Mỹ là như thế nào?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tinh thần từ tâm thực tế có làm giảm bớt gánh nặng cho chính quyền nên được nhà nước ủng hộ vì tư nhân lo được nhiều việc công ích thay cho nhà nước. Thí dụ gẩn gũi là tiền tặng dữ của bà con gửi về nhà - như hơn tám tỷ đô la của người Việt ở hải ngoại - đã vượt xa viện trợ Mỹ!
- Nói chung, các hội thiện thường không trực tiếp tác động vào chính trường theo kiểu "lobby" hay các lò nghiên cứu ta gọi là "think tank', nhưng ta có thấy một sự lạ qua các thống kê được thu thập. Dân Mỹ theo xu hướng bảo thủ, mà ta cứ tưởng là ích kỷ và chỉ nhắm vào doanh lợi, thật ra lại góp tiền cho các hội thiện nhiều hơn dân Mỹ thiên tả mà ta cho là lý tưởng. Có lẽ xu hướng thiên tả thì muốn nhà nước đảm nhiệm nhiều việc công ích trong khi phía bảo thủ thì tin rằng đó là phần vụ của người dân và họ xung phong đóng góp. Đây cũng là một nghịch lý đáng chú ý!
Tinh thần từ tâm thực tế có làm giảm bớt gánh nặng cho chính quyền nên được nhà nước ủng hộ vì tư nhân lo được nhiều việc công ích thay cho nhà nước. Thí dụ gẩn gũi là tiền tặng dữ của bà con gửi về nhà - như hơn tám tỷ đô la của người Việt ở hải ngoại - đã vượt xa viện trợ Mỹ!
Việt Long: Lúc đầu ông nói là có khi nhờ hằng tâm người Mỹ mới thành hằng sản, nhờ lòng tử tế mà trở thành giàu có. Vậy câu hỏi cuối mà cũng là câu hỏi cuối năm, có phải chính ông cũng nghĩ như vậy hay sao?
Nguyễn Xuân Nghĩa: - Tôi nghĩ rằng điều ấy không sai vì lòng từ tâm phản ảnh một đức tính rất cần thiết trong kinh doanh, đó là tinh thần trách nhiệm với thân nhân, với người khác.
- Viên Chủ tịch một doanh nghiệp Hoa Kỳ tôi làm việc ngày xưa có khuyên một điều là làm gì thì làm cũng phải cố dành ra khoảng 30% thời giờ của mình cho việc công ích, đó là tôn chỉ của rất nhiều người Mỹ. Khi ấy phản ứng của một chuyên viên kinh tế gốc Á châu khiến tôi nghĩ ngay đến tỷ lệ tiết kiệm trung bình của dân Á châu là khoảng 30% lợi tức! Dân Mỹ tiêu xài rộng và tiết kiệm ít dần, nhưng họ vẫn có một trương mục khá dày mà tôi gọi là "công đức" nếu ta nói theo lối duy tâm. Và tôi cho rằng về mặt tâm linh thì điều ấy đúng.
- Về thực tế của đời thường, doanh nghiệp hoạt động trong một khu vực nào đó thì phải được thiện cảm của cộng đồng cư dân. Công ty không thể xả rác hoặc thải nước vô tội vạ - là việc trái luật - mà còn phải góp phần tu sửa công viên hay tu bổ trường học đường xá chung quanh.
Đấy là việc công ích nhưng cũng gây uy tín cho công ty. Nếu họ có ủng hộ những hoạt động từ thiện thì chưa chắc đã để trốn thuế mà còn vì mục tiêu thiết thực là giúp doanh nghiệp cùng phát triển với cộng đồng. Ta có dùng chữ "cộng đồng đồng tiến" thì hoàn toàn đúng với hoàn cảnh này.
- Nhìn rộng ra ngoài, trong một thế giới toàn cầu hóa thì "tha nhân" không chỉ là bà con lối xóm mà là người dân mọi nơi và cộng đồng hết là một làng xã hay thị trấn mà là cả địa cầu. Khi muốn giúp mọi người khác thì trong mọi người đó có cả khách hàng của ta mà còn có chính mình nữa. Để kết thúc, xin cho tôi gửi tới quý thính giả lời chúc an lạc cho năm mới.
Việt Long: Xin cám ơn ông Nguyễn Xuân Nghĩa.

TÂN NIÊN BLOG

Năm nay có một cái Tết nghỉ ngơi đúng nghĩa. Ăn - ngủ - dán mắt lên màn hình tivi hoặc computer. Và như vậy cũng đồng nghĩa với việc không có chút chi bản sắc, phong vị Tết xưa.

Mà hình như đối với chủ blog thì khái niệm nghỉ ngơi coi bộ hơi xa xỉ. Bằng chứng: ăn nhiều quá - bị viêm họng, ngủ trưa nhiều quá - bị nhức đầu... Và giờ đây khi ngồi... khai phím mừng Tân niên thì chủ blog ở trong tình trạng mắt long lanh, má đỏ bừng vì... đang hâm hấp sốt (!).

Thế mới biết, làm việc chưa chắc đã khổ, nghỉ ngơi nào đã sung sướng gì đâu.

Vậy nên, chủ blog chúc anh chị em thân hữu, bạn bè gần xa một năm mới: công việc đầy tràn, tiền bạc tùm lum, hãy tranh thủ nghỉ ngơi, an lạc trong chính vòng xoáy nhộn nhạo của đời mình nghen !
Được đăng bởi HONG HANH vào lúc 09:32